عثمان عباسی، کنشگر اجتماعی، در یادداشت زیر با اشاره به تنها مقبره برجامانده از حمله روس ها به سردشت از سرنوشت قبرستان های قدیمی مشهور شهر انتقاد کرده و معتقد است؛ نهادهای متولی فرهنگی باید با برنامه ریزی جهت شناساندن، ثبت و ضبط بیشتر این واقعه تاریخی، نسبت به حفظ و ماندگار نمودن این آثار برجا مانده، تلاش کنند.

در جریان آغاز جنگ جهانی اول اگر چه دولت ایران اعلان بی طرفی نمود امّا به دلیل ضعف سیستم حکمرانی و قوای دولتی، به این بی طرفی اعتنایی نگردید. کشور ایران از شمال، جنوب و غرب به اشغال بیگانگان در آمد. فجایع هراسناک این جنگ در شمال غرب ایران کمتر از فجایع میدان های جنگ در اروپا نبود.روسیه و بریتانیا چندین سال پیش از آغاز جنگ با قراردادی که در تاریخ به معاهده “سن پترزبورگ” معروف است ایران را میان خود به دو منطقه تحت نفوذشان تقسیم کرده بودند.

با آغاز جنگ این دو قدرت در نوافق دیگری دامنه نفوذ خود را به مناطق دیگری هم از ایران گسترش دادند.یکی از مناطقی که در جنگ جهانی اول صحنه نبرد مستقیم نیروهای متخاصم گشته بود. منطقه آذربایجان بود. روس ها در بخش های شمال و شرق آذربایجان حضور داشتند و تبریز نیز پیش از آغاز جنگ جهانی اول در اشغال آن ها بود. سپاه عثمانی نیز پس از آغاز جنگ مناطق غربی و شمال غربی را مانند آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه و همدان را به اشغال خود در آورد.

منطقه آذربایجان ایران در این سال های جنگ، روزهای وحشتناکی پشت سر گذاشت. درگیریهای جنگ، دهها هزار نفر را قربانی گرفت. دامنه درگیری های روس ها به هوا خواهی آشوریان و عثمانی ها که سودای اشغال کامل این مناطق را در سر می پروراندند به شهرهای جنوبی آذربایجان هم که عمدتاً کردنشین هستند کشیده شد.

یکی از این شهرها که مورد حمله روس ها واقع شد، شهرستان سردشت بوده است.طبق شنیده ها و به قراین این تهاجم باید تقریباً سال ۱۲۹۵ه.ش اتفاق افتاده باشد.اگر چه گویا در منطقه روستای “وطمان آباد” و دور و بر نلاس اندکی مقاومتی در برابر روس ها صورت می گیرد ولی سرانجام پای روس ها به داخل شهر می رسد.

تعدادی از مردم شهر به گمان اینکه اصل جنگ روس ها با عثمانی ها بوده و ممکن است مردم عادی کُرد از کشتار روس ها به دور باشند، شهر را ترک نمی کنند.روس ها(در اصطلاح محلی آن زمان به عروس ها معروف بودند) هنگام ورود به شهر متأسفانه گویا ۵۱نفر از شهروندان عادی و بی دفاع این شهر را به شیوه ناجوانمردانه قتل و عام می کنند

یکی از شخصیت ها آن زمان به نام عبدالکریم قاضی که گویا مسند قضاوت هم داشته است توسط روس ها به طرز فجیعی جلو درب خانه اش به شهادت می رسد. مقبره ایشان در آرامستان قدیمی شهر هم اکنون تنها مقبره بر جا مانده از این فاجعه است که فعلاً دست تخریب گر طمّاعان متجاوز در دو متری آن متوقف گشته است.

اگر چه سرنوشت قبرستان های قدیمی مشهور شهر به ویژه در مناطق همچون سه راه شیخ مولانا، چهاراه بیوران به طرف دادگاه، اطلاعات و شبکه بهداشت، منطقه نیزه رو در طی گذر دوران چندان اثری از آن ها باقی نمانده است. در شرایط فعلی تنها بخشی از قبرستان پشت پمپ بنزین قدیمی هنوز پا برجاست. هرچند این بخش هم به دور از دست درازی ها و هجمه های متصرّفان نبوده است

.ناگفته نماند؛ طبق قانون، مدیریت و تصرف قبرستان های داخل محدوده شهر به عهده شهرداری است. هرچند گویا مالکیت این قبرستان استثناً در اختیار اداره اوقاف بوده است.به هرحال مالکیت و مدیریت درحوزه اختیارات هر نهادی بوده باشد، متأسفانه بردامنه دست درازی ها به آن، روز به روز افزوده شده است.

جالب این جاست با توجه به اینکه بخش زیادی از قبرستان طی گذر زمان آثاری از قبرهای قدیمی در آن بر جانمانده است و در صورت تبدیل به بهینه سازی و استفاده عام المنفعه ازفضای خالی آن ممکن است دادِ خط قرمز کشیدن ها بلند شود ولی گویا برای متصرّفان شخصی آزادی عمل بیشتری وجود دارد!

به هر حال انتظار می رود نهادهای متولی فرهنگی ضمن تلاش برای برنامه ریزی جهت شناساندن، ثبت و ضبط بیشتر این واقعه تاریخی، نسبت به حفظ و ماندگار نمودن این آثار برجا مانده، به عنوان سندهای تاریخی، اقدامات قانونی و تلاش های مقتضی را در این حوزه به ثمر برسانند.

البته لازم است گفته شود از زحمات اشخاصی همچون فریدون حکیم زاده اهل قلم سردشتی که در ثبت بخشی از وقایع تاریخی شهرستان زحمت کشیدند و حاج حسن پوری فرهنگی بازنشسته که در گردآوری و ثبت برخی از وقایع شهرستان همچنین پیگیری امور حفظ و شناساندن این رخدادها تلاش های ارزنده انجام داده اند و تمام کسانی که در این زمینه گام های مثبتی برداشتند قدر دانی گردد. امید است اهل قلم وصاحبان اطلاعات و آگاهی در این حوزه ها همّت کنند و شاهد اقدمات سازنده و ماندگارشان در زمینه ثبت و شناساندن رخدادهای تاریخی و معرفی آثار کم نظیر حوزه فرهنگی و تاریخی باشیم.